De Polyvagaal theorie is een theorie gebaseerd op het autonome zenuwstelsel die op directe wijze kan worden geïntegreerd in verschillende vormen van therapie. Het is een complexe theorie die niet eenvoudig uit te leggen valt. Het doel is om cliënten hun reacties op trauma’s en emotioneel ingrijpende gebeurtenissen opnieuw vorm te leren geven, het bouwt aan het vermogen om emoties te reguleren en het leert het gevoel van veiligheid en verbondenheid automatisch op te roepen in plaats van angstprikkels.
Achtergrond van de Polyvagaal theorie
De Polyvagaal theorie is ontwikkeld in 1994 door Dr. Stephen Porges. Stephen W. Porges is een Amerikaanse psycholoog en neurowetenschapper. Hij is hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van North Carolina in Chapel Hill. Porges is momenteel ook directeur van het Kinsey Institute Traumatic Stress Research Consortium aan de Indiana University Bloomington, dat trauma bestudeert.
De Polyvagaaltheorie beschrijft hoe sociaal gedrag mogelijk is gemaakt tijdens de evolutie van zoogdieren, zoals wij mensen, door een specifieke anatomische ontwikkeling van ons zenuwstelsel. Porges' inzichten zijn omarmd door therapeuten en artsen die zich richten op de behandeling van trauma, angst, depressie en andere psychische problemen. De Polyvagaaltheorie beschrijft de biologische oorsprong van diverse vormen van sociaal gedrag, maar ook van emotionele stoornissen.
‘Vaak realiseren we ons totaal niet hoeveel van de signalen die ons zenuwstelsel ontvangt verdedigingsreacties oproepen.’ Een gevoel van veiligheid kunnen we via therapie en oefeningen aanleren en leren oproepen. Dit is cruciaal voor genezingsprocessen. Vanuit polyvagaal perspectief is een ontbrekend gevoel van veiligheid de oorzaak dat zowel via lichamelijke als gedragsmatige processen leidt tot psychische en emotionele aandoeningen naast lichamelijke ziekten. Het geheel hangt samen en vindt zijn bron in de oeroude overlevingsstrategie van leren uit angst en negatieve ervaringen. Ons zenuwstelsel raakt daarvan in de ban en blijft vanuit onze diepere bewustzijnslagen doorwerken in ons hele systeem: Geest, Ziel (emoties) en lichaam.
Het gaat om de drie neurologische basis reacties, die voortkomen uit de lagere hersenen: ‘Vechten, vluchten en bevriezen’
Het uitgangspunt is de werking van het autonome zenuwstelsel. De termen vechten en vluchten worden vaker gebruikt als we het hebben over het zenuwstelsel. Daarbij komen Cortisol en Adrenaline vrij om een snelle reactie mogelijk te maken. Het hart gaat sneller kloppen, het bloed sneller stromen, je wordt wat rood, gaat zweten en het lichaam staat klaar om snel weg te rennen bijvoorbeeld, of om terug te vechten. Bij de ‘bevries’ reactie leidt dat juist tot een oude overlevingsstrategie die je soms ook in de natuur nog ziet bij dieren: jezelf ‘dood’ houden door heel stil te worden. Daarbij word je juist wat bleek en je voelt je koud. Bij de Polyvagaal theorie worden deze mechanismen verder uitgediept en er wordt door (zelf-) onderzoek onder begeleiding bekeken wat jouw typerende reactiepatroon is. Het leren herkennen van de staat waarin je verkeert, kan helpen om in een andere staat te komen. Bijvoorbeeld kun je leren om in een gevoel van veiligheid of tevredenheid te komen in plaats van angst, vechten, vluchten of bevriezen.
Neuroceptie
Neuroceptie is term uit de neurologie, die wordt gebruikt in de Polyvagaal theorie. Het is het onbewuste proces in ons brein dat continu de omgeving, ons lichaam en de relationele signalen ‘scant’ op gevaar. Eerder opgeslagen ervaringen vormen de basis voor deze automatische inschatting. Een bepaalde houding of gezichtsuitdrukking van iemand kan bijvoorbeeld al een automatische reactie veroorzaken: schrikken, afstand nemen, wegvluchten of veilig voelen.
Als deze reactie alsnog gebeurt in een veilige omgeving, is er waarschijnlijk iets meer aan de hand. De automatische reactie van het lichaam overtrokken en blijft steken. Er is waarschijnlijk sprake van een oud onverwerkt trauma.
Safe and sound Protocol (SSP)
SSP (Safe and sound Protocol) is ontwikkeld door Dr. Porges. Het doel is om middels een vijfdaagse auditieve interventie, stress en auditieve gevoeligheid te reduceren. Daarbij wordt verbonden blijven en veerkracht gestimuleerd. Door de fysieke en emotionele staat waarin je verkeert te kalmeren, komt er ruimte voor een betere communicatie en een goede basis om andere vormen van therapie aan te gaan. SSP wordt onder andere gebruikt in combinatie met trauma therapie.
Nervus Vagus
De belangrijkste zenuw in deze theorie is de nervus vagus. De nervus vagus of zwevende zenuw, is de tiende hersenzenuw. Deze zenuw heeft invloed op verschillende functies en automatische reacties in het lichaam. Van alle hersenzenuwen is de Nervus Vagus het meest complex. De zenuw beïnvloedt functies die te maken hebben met hart, longen, slokdarm, pancreas, maag en darmwerking, de bloedcirculatie en bepaalde emotionele reacties.
Stimulatie van de Nervus Vagus, kan vermindering van stress, ontsteking, angst en chronische ziekte bewerkstelligen. Reacties tussen brein en het zenuwsysteem kunnen positief worden beïnvloed door massage, meditatie en yoga die gericht zijn op specifieke zenuwgroepen.
Bestaande therapieën
De Polyvagaaltheorie wordt geïntegreerd in bestaande (trauma-) therapieën en wordt gebruikt door verscheidene professionals zoals de politie, psychologen, haptonomen, psychiaters en hulpverleners.
Voor wie is het bedoeld?
De mensen die baat hebben bij therapieën die Polyvagaal theorie toepassen zijn: onder andere mensen met trauma, angst, depressie en/of autisme.
Bronnen:
- How to Map Your Own Nervous System: The Polyvagal Theory www.scribd.com – The Polyvagal Theory: The Complete Guide to Learn how the Autonomic System Works and how to Harness the Healing Power of the Vagus Nerve.
- ‘De Polyvagaaltheorie in therapie’, Het ritme van regulatie, Basisboek. Deb Dana, Nederlands, Uitgeverij Mens!, Paperback - ISBN 9789463160629 - 01 november 2020 - 352 pagina's
- ‘Verankerd in veiligheid’ ‘Vriendschap sluiten met je zenuwstelsel met behulp van de Polyvagaaltheorie’. Deb Dana, Nederlands, Uitgeverij Mens!, Paperback - ISBN 9789463160650 - 12 augustus 2022 - 256 pagina's
- ‘De nervus vagus als bron van herstel’, Met oefeningen bij angst, depressie, trauma en autisme op basis van de Polyvagaaltheorie, Stanley Rosenberg, Nederlands, Paperback, Uitgeverij Mens!, ISBN 9789463160667 - 25 november 2021 - 336 pagina's
